Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΤΡΙΩΔΙΟΥ

Δεν είναι λίγοι εκείνοι οι σύγχρονοι χριστιανοί που, όταν λένε τη φράση «ανοίγει του Τριώδιο», εννοούν ότι ξεκινά μια περίοδος ξέφρενου γλεντιού και διασκέδασης, επειδή έχουν συνδέσει τις πρώτες Κυριακές της περιόδου αυτής με το Καρναβάλι και τις Αποκριές. Ωστόσο, για όσους βρίσκονται κοντά στη ζωή και τη λατρεία της Εκκλησίας μας, η φράση αυτή λαμβάνει ένα διαφορετικό περιεχόμενο, καθώς την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου ανοίγει «η πύλη της μετανοίας», ξεκινά, δηλαδή, μια περίοδος αγώνων πνευματικών που εντείνεται κατά τη Μ. Τεσσαρακοστή και κορυφώνεται τη Μ. Εβδομάδα. Η περίοδος, λοιπόν, του Τριωδίου έχει μιαν ιδιαιτερότητα στο πλαίσιο του ετήσιου λατρευτικού κύκλου, καθώς σχετίζεται με την αυστηρή  νηστεία της Μ. Τεσσαρακοστής, τη λατρεία και το όλο κατανυκτικό κλίμα των ημερών.
Η ονομασία «Τριώδιο» προήλθε από την αρχαία εκκλησιαστική συνήθεια, που διατηρούνταν κατά την περίοδο αυτή, να μην ψάλλονται καθημερινά στην ακολουθία του Όρθρου και οι εννέα ωδές του Ψαλτηρίου και, κατά συνέπεια, ούτε και οι εννέα ωδές των κανόνων, αλλά μόνον τρεις. Από αυτούς λοιπόν τους «τρισωδίους ύμνους» ή «τριώδια» έλαβε την ονομασία της η περίοδος αυτή. Από τους ίδιους αυτούς ύμνους έλαβε το όνομά του και το ιδιαίτερο λειτουργικό βιβλίο που περιλαμβάνει τις ακολουθίες της περιόδου. Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η περίοδος του  Τριωδίου παλαιότερα περιελάμβανε το διάστημα από τη Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων. Η προ του Πάσχα περίοδος ονομαζόταν «Τριώδιος κατανυκτικόν», ενώ η μετά το Πάσχα «Τριώδιον χαρμόσυνον». Σήμερα η περίοδος του Τριωδίου περιλαμβάνει: α) την περίοδο των Απόκρεω, που είναι προπαρασκευαστική της Μ. Τεσσαρακοστής, β) τη Μ. Τεσσαρακοστή και γ) τη Μ. Εβδομάδα.
Οι τρεις πρώτες Κυριακές του Τριωδίου, δηλαδή οι Κυριακές Τελώνου και Φαρισαίου, Ασώτου και Απόκρεω, αποτελούν, κατά κάποιο τρόπο, τα προπύλαια της Μ. Τεσσαρακοστής. Η τελευταία εβδομάδα, που ονομάζεται «Τυρινή ή εβδομάδα της Τυροφάγου», είναι προοίμιο και προθάλαμος της νηστείας, επειδή κατά τη διάρκειά της απαγορεύεται, σύμφωνα με τις εκκλησιαστικές διατάξεις, η κρεοφαγία. Επίσης, κατά την εβδομάδα αυτή αρχίζει η ψαλμωδία των τριωδίων κανόνων. Καθεμιά από τις τρεις πρώτες Κυριακές του Τριωδίου έχει και το δικό της θέμα, που μας προετοιμάζει για τον πνευματικό αγώνα της Μ. Τεσσαρακοστής. Η Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου έχει ως θέμα της την ταπείνωση. Ίσως δεν θα μπορούσε να βρεθεί καταλληλότερο θέμα, για το ξεκίνημα αυτής της περιόδου, αφού χωρίς την ταπείνωση μετάνοια δεν μπορεί να υπάρξει. Η Κυριακή του Ασώτου έχει ως θέμα της την επιστροφή από την εξορία και από την απομάκρυνση και αποξένωσή μας από το Θεό καθώς και τη μετάνοια και την επιθυμία επιστροφής στο πατρικό σπίτι, δηλαδή κοντά στο Θεό και την Εκκλησία. Η Κυριακή της Απόκρεω, κατά την οποία σταματά η κρεοφαγία, έχει ως θέμα της την τελευταία Κρίση κατά τη Δεύτερη Παρουσία του Χριστού, οπότε θα κριθούμε για την αγάπη που δείξαμε προς τους πάσχοντες και αναξιοπαθούντες συνανθρώπους μας. Τέλος, Κυριακή της Τυροφάγου είναι αφιερωμένη στην εξορία των πρωτοπλάστων από τον Παράδεισο, για να μας θυμίσει έτσι η Εκκλησία μας ποιος είναι ο προορισμός μας και ότι ο Χριστός έχει ανοίξει ξανά την πόρτα του Παραδείσου για τον άνθρωπο.
Η περίοδος της Μ. Τεσσαρακοστής περιλαμβάνει πέντε Κυριακές, που απαριθμούνται αριθμητικά κατά σειρά ως Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄ και Ε΄ Κυριακή των Νηστειών. Κάθε Κυριακή, επίσης, έχει το δικό της θέμα: α) Κυριακή της Ορθοδοξίας, β) Κυριακή του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, γ) Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, δ) Κυριακή του Αγίου Ιωάννου, συγγραφέα της Κλίμακος, και ε) Κυριακή της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. (Με τις Κυριακές αυτές αυτές θα ασχοληθούμε στο επόμενο ενοριακό φυλλάδιο).
Επειδή στη συνείδηση ημών των χριστιανών η περίοδος της Μ. Τεσσαρακοστής είναι συνδεμένη κυρίως με τη νηστεία, θα πρέπει να πούμε ότι, σύμφωνα με τους Πατέρες αλλά και την υμνολογία των ημερών, η νηστεία δεν περιορίζεται στην τροφή μόνο. Για να είναι η νηστεία μας δεκτή και ευάρεστη στο Θεό, πρέπει να είναι συγχρόνως και απομάκρυνση από την κακία, εγκράτεια  στα λόγια, στην κατάκριση και στο ψεύδος και αποφυγή της υπερηφάνειας. Ας ακούσομε σε μετάφραση τι λέει ένας ύμνος που ψάλλεται την Τετάρτη της Α΄ Εβδομάδας των Νηστειών στον Εσπερινό: «Αφού νηστέψαμε, αδελφοί, σωματικά, ας νηστέψουμε και πνευματικά. Ας κόψουμε καθετί που μας συνδέει με την αδικία, ας διαλύσουμε τα δεσμά των βίαιων συναλλαγών με τους άλλους και ας σπάσουμε κάθε άδικο συμβόλαιο. Ας δώσουμε ψωμί σε όσους πεινούν και ας ανοίξουμε το σπίτι μας σε άστεγους και φτωχούς».

Με το πνεύμα αυτό ας ξεκινήσουμε τον πνευματικό μας αγώνα την περίοδο του Τριωδίου που ξεκινά.