ΠΑΣΧΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ

Οι ορθόδοξοι γνωρίζουμε πως το Πάσχα είναι η πιο μεγάλη εορτή της πίστης μας, η πιο μεγάλη ελληνική εορτή. Γιατί άραγε; Μήπως για τα ωραία της έθιμα, για το ανοιξιάτικο χρώμα της ή για το βαθύ θεολογικό της νόημα; Πράγματι, ποιος μπορεί να αγνοήσει τα ωραία πασχαλιάτικα έθιμα του λαού μας, από τις οικογενειακές συγκεντρώσεις, τον οβελία και τα βαρελότα, μέχρι «το κάψιμο του Ιούδα», τα κόκκινα αυγά και τις λαμπριάτικες λιχουδιές; Κι από την άλλη, ποιος θα αρνηθεί το ρόλο που παίζει η εποχή της Άνοιξης, όταν, όπως λέει ο εθνικός μας ποιητής,  η φύση βρίσκεται στην «καλή και τη γλυκιά της ώρα» κι είναι «μάγεμα κι όνειρο», καθώς «αναβρύζει η ζωή σ’ γη σ’ ουρανό και κύμα» (Ελεύθεροι Πολιορκημένοι); Εποχή της ομορφιάς και της ανανέωσης της ζωής, του έρωτα και της ζωικής έκρηξης η Άνοιξη, δεν μπορούσε παρά να συνδεθεί στενά με την εορτή της Ανάστασης στις συνειδήσεις των Ελλήνων. Διότι η Άνοιξη στην πατρίδα μας είναι ίσως η ωραιότερη του κόσμου. Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί, από τα μικρά ζουζούνια και τις πεταλούδες ως τον άνθρωπο, παραδίδονται στην ακαταμάχητη γοητεία της, καθώς μια έκρηξη ζωής και κάλλους γεμίζει τα πάντα. Έτσι η Ανάσταση του Χριστού και η νέα ζωή που επαγγέλλεται ήταν εύκολο να συνδεθεί με την αναγέννηση της φύσης.
Σε ένα από τα τροπάρια που ψάλλονται κατά την ημέρα του Πάσχα, αλλά και ολόκληρη την αναστάσιμη περίοδο, ο υμνογράφος, μέσα σε μια έξαρση λυρισμού, υμνεί την εορτή της Ανάστασης του Χριστού στη σχέση της με το πανηγύρι του κτιστού κόσμου: «Νυν πάντα πεπλήρωται φωτός, ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια. Εορταζέτω γουν πάσα κτισις την Έγερσιν Χριστού…». Η Ανάσταση του Χριστού είναι η νίκη του φωτός επάνω στο σκοτάδι, όπως ακριβώς την Άνοιξη οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν και το φως να υπερτερεί του σκοταδιού. Βέβαια, θα πρέπει εδώ να ξεκαθαρίσουμε ότι η Ανάσταση του Χριστού είναι, σύμφωνα με την πίστη μας, ένα γεγονός αληθινό και ουδόλως ταυτίζεται με το φυσικό νόμο της ετήσιας αναγέννησης της φύσης. Η Ανάσταση, δηλαδή, δεν έχει σχέση με τις παγανιστικές εορτές και τα δρώμενα της διονυσιακής λατρείας, που λάβαιναν χώρα την εποχή της Άνοιξης στον αρχαίο κόσμο. Απλώς, είναι εύλογο μια εορτή, όπως η Ανάσταση του Χριστού, που κεντρικό της σημείο είναι η νίκη της ζωής κατά του θανάτου, να συνδέεται με την εποχή της Άνοιξης, όταν η ζωή αναγεννιέται, ύστερα από τη νάρκη του χειμώνα.
Μένει να δούμε και τον τρίτο λόγο που η Ανάσταση είναι η μεγαλύτερη εορτή των Ελλήνων. Είναι το θεολογικό της νόημα, το οποίο συμπυκνώνεται στη νίκη του Χριστού κατά του θανάτου. Ο Χριστός είναι ο «θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι ζωήν χαρισάμενος». Αν ο μεγαλύτερος εχθρός του ανθρώπου είναι ο θάνατος, τότε η Ανάσταση του Χριστού σηματοδοτεί την έναρξη μιας καινούργιας ζωής, όπου ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να υπερβεί το έσχατο όριο της ύπαρξής του στον κόσμο, το θάνατο, και να περάσει στην αδιάστατη αιωνιότητα. Μα, μήπως αυτό δεν είναι το αιώνιο ζητούμενο για τον άνθρωπο; Μήπως ο άνθρωπος δεν αναζητούσε και δεν αναζητεί πάντοτε τρόπους να νικήσει το θάνατο; Μήπως δεν έψαχνε και δεν ψάχνει πάντοτε αυτό το καινούργιο, που θα τον βγάλει από τη μιζέρια και τη μικρότητα της καθημερινότητάς του και θα δώσει νόημα στην ύπαρξή του εντός του κόσμου; Όλη η ανθρώπινη περιπέτεια δεν είναι τίποτε άλλο από αυτή την αναζήτηση: να βρει ο άνθρωπος αυτό που δεν παλιώνει ποτέ, αυτό που δεν υπόκειται στη φθορά, που δεν είναι υποχείριο του θανάτου, αυτό που ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός  ονομάζει «πάντων καινών καινότατον», δηλαδή το πιο καινούργιο από τα καινούργια, και που, σύμφωνα με την πίστη μας, δεν είναι άλλο από το γεγονός της Αναστάσεως του Χριστού.
Μπορούμε τώρα να δεχτούμε ότι εκείνο που κάνει το Πάσχα την πιο μεγάλη ελληνική εορτή είναι ακριβώς αυτό το βαθύ νόημά της. Η Ανάσταση έδινε πάντοτε το μήνυμα της δυνατότητας για μια καινούργια ζωή, μια ζωή χωρίς μικρότητες, μια ζωή προσανατολισμένη προς καθετί ωραίο, υψηλό και μεγάλο. Το χριστιανικό μήνυμα της Ανάστασης, δηλαδή της δυνατότητας του ανθρώπου να νικήσει το θάνατο και κάθε κακό, γέμιζε τη ζωή του Έλληνα με δύναμη, τον έκανε άνθρωπο αισιόδοξο, άνθρωπο της ελπίδας, διαπερνώντας όχι μόνο την ατομική αλλά και τη συλλογική του ζωή. Ας σκεφτούμε, για παράδειγμα, πόσο επηρέασε τις ψυχές των υπόδουλων Ελλήνων κατά τη μακρά και σκοτεινή περίοδο της Τουρκοκρατίας το αναστάσιμο μήνυμα και ποιο συμβολισμό είχε το αναστάσιμο κερί μέσα στη νύχτα. Έγραψε ο Κωστής Μοσκώφ: «Ο Χριστός, η Εκκλησία, γίνεται τώρα το σώμα του γένους-σχηματοποίηση της εθνικής υπόστασης, ραγιάς αλλά μαζί και λεβέντης και ανυπότακτος. Είναι αυτός που πάσχει αλλά και αυτός που ανασταίνεται, προσδοκία μιας απελευθέρωσης συγκεχυμένης. Η ιδέα της Ανάστασης γίνεται η κυριαρχική Ιδέα. Μέσα στη δοξαστική της λαϊκής ορθοδοξίας ο Χριστός δεν είναι παράδειγμα μιας ενάρετης ζωής, ούτε ακόμα ο πλήρης πάθους θάνατος του γένους, αλλά κυρίως η Ανάστασή του-όχι μόνο η εθνική. Κέντρο του χρόνου είναι το Πάσχα, η Λαμπρή.»(Δοκίμια, Εξάντας, Αθήνα 1980, σ.63).
Αναζητούμε, λοιπόν, μέσα στη μοσχομυρισμένη Άνοιξη το βαθύτερο νόημα του Πάσχα, το πέρασμα δηλαδή από τον κλειστό κόσμο της μιζέριας, της φθοράς, του τρόμου, του σκοταδιού, του αγελαίου ενστίκτου  και του θανάτου, στο νέο κόσμο της χαράς, της αφθαρσίας, της ηρεμίας, του φωτός, του προσώπου και της ζωής.  Το ποίημα του Κ. Καβάφη «Τα Παράθυρα»είναι ίσως χαρακτηριστικό αυτής της αναζήτησης του φωτός. Ενώ όμως εκεί ο ήρωας παραιτείται τελικά, προτιμώντας τον κλειστό χώρο του δωματίου του, επειδή δεν αντέχει την «τυραννία του φωτός», το μήνυμα της χριστιανικής Ανάστασης σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας ζωής στο φως της ελπίδας. Η Ανάσταση είναι νίκη της ζωής και της χαράς, είναι μια πρόσκληση για  ένα νέο τρόπο ζωής, όπου «ὁ θάνατος ουκέτι έσται». Γι’ αυτό και όταν ανάβουμε το κερί της Ανάστασης μέσα στην ανοιξιάτικη νύχτα, μια παράξενη αίσθηση κατακλύζει την ύπαρξή μας. ίσως επειδή, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, μας διαπερνά το αναστάσιμο μήνυμα και συναντά μέσα μας τη δική μας προσδοκία για μια ζωή χωρίς τις μικρότητες της καθημερινότητας, χωρίς την παρουσία των λογής-λογής θανάτων που καθημερινά μας κατατρώγουν και ρουφούν κάθε σωματική και πνευματική μας ικμάδα. 

Ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης γράφει για τη νύχτα της Ανάστασης ότι «τας εκ των λαμπάδων αυγάς ορθριναίς ακτίσι του ηλίου συμμίξασα, μίαν κατά το συνεχές ημέραν εποίησε, μη διαμερισθείσαν τη παρενθήκη της νυκτός» (με το να συνενώσει το φως των λαμπάδων με τις πρωινές ακτίνες του ήλιου, δημιούργησε μια συνεχόμενη ημέρα που δεν διακόπηκε με την παρεμβολή της νύχτας) (Λόγος εις το Άγιον Πάσχα, Migne PG 46, 681). Τη νύχτα του Πάσχα, όταν οι αναμμένες λαμπάδες των πιστών διαλύουν το κοσμικό σκοτάδι κι όλοι δίνουν το φιλί της Ανάστασης, κάτι καινούργιο γεννιέται. Κι αυτό δεν είναι συμβολικό. Είναι πέρα για πέρα αληθινό και γι’ αυτό μπορεί να γίνει η απαρχή της νέας ζωής που ονειρευόμαστε και αναζητούμε, αρκεί να εκμεταλλευθούμε τη δυναμική του αναστάσιμου γεγονότος. Μπορούμε, δηλαδή, να διαλύσουμε τα σκοτάδια του μίσους και της εκμετάλλευσης, μπορούμε να καταργήσουμε όλους τους θανάτους, μπορούμε να πλημμυρίσουμε τη ζωή μας με φως. Η Ανάσταση μπορεί να γίνει επανάσταση για αλλαγή της προσωπικής και συλλογικής μας ζωής.