Το Γλαύκωμα

Γράφει ο Χαλκιαδάκης Ιωάννης Οφθαλμίατρος

Με τον όρο γλαύκωμα, περιγράφονται διάφορες παθολογικες καταστάσεις που ως κοινό χαρακτηριστικό  εχουν την καταστροφή του οπτικου νεύρου υπό την επίδραση της ενδοφθάλμιας πίεσης.
Στο συγκεκριμένο αρθρο θα αναφερθουμε στο ΧΡΟΝΙΟ ΑΠΛΟ ΓΛΑΥΚΩΜΑ  που είναι μακράν το συχνότερο και το πιό επικίνδυνο γιατί α) ειναι ασυμπτωματικό μεχρι τα πολύ προχωρημενα στάδια και β) επηρρεάζει κατα κανόνα και τους δύο οφθαλμους.
Η συχνότητά του εκτιμάται γύρω στο 1% του γενικού πληθυσμού και επηρρεάζει συνήθως άτομα ανω των 40 . Η συχνότητά του αυξάνει με την ηλικία. Αν στην οικογένεια υπάρχουν συγγενείς με γλαύκωμα, η πιθανότητα νόσησης αυξάνει σημαντικά
Δεν γνωρίζουμε ακριβώς την παθοφυσολογία της κατάστασης αλλά ξέρουμε ότι πρόκειται για βλάβη του οπτικού νεύρου υπό την επίδραση της ενδοφάλμιας πίεσης (της πίεσης δηλαδή του οφθαλμου). Γενικά, όσο μεγαλύτερη η πίεση και όσο μικρότερη η αντοχή του οπτικού νεύρου, τοσο γρηγορότερα προχωρά η κατάσταση
Η καταστροφή προχωρά  αργά και σταδιακά, χρειάζονται συνήθως πάνω από 10 χρόνια μεχρι να συμβεί σοβαρή βλάβη στο οπτικό νεύρο.
Ενω σε αλλες μορφες συχνα υπαρχει θάμβος, ερυθρότητα, ή πονος του πάσχοντος οφθαλμου, στο χρονιο απλό γλαύκωμα, δεν υπάρχουν συμπτώματα.
Με απλά λόγια αυτό σημαίνει ότι ο ασθενής υφίσταται προοδευτική καταστροφή του οπτικου του νεύρου και στα δύο μάτια και όμως , η όρασή του είναι πολύ καλή και δεν έχει πόνο. Συχνά, όταν πληροφορείται για το πρόβλημά του αντιδρά: “μά γιατρέ ούτε θαμπάδα έχω ούτε πον”  Αυτό συμβαίνει επειδή πρώτα καταστρέφονται οι περιοχές του οπτικου νεύρου που εξυπηρετούν την περιφερική όραση, πράγμα που δύσκολα γίνεται αντιληπτό. 
Οταν πιά φτάσει σε κατάσταση να αντιληφθεί μείωση της όρασης , η κατάσταση είναι εξαιρετικά προχωρημενη και η τύφλωση αρκετά πιθανή.

Υπάρχουν 3 κύριες εξετάσεις που βοηθούν στη ΔΙΑΓΝΩΣΗ 
Η πρώτη είναι η μετρηση της ενδοφάλμιας πίεσης : Η μέτρηση είναι δυνατή μόνο από τον οθφαλμίατρο, με ειδική συσκευή που ακουμπά το μάτι. Τοποθετούνται σταγόνες τοπικού αναισθητικού και δεν υπάρχει πόνος, αν και, μερικοί ασθενείς αισθάνονται κάποια δυσφορία λόγω  της αίσθησης ότι κατι ακουμπά το μάτι Oι φυσιολογικές τιμες είναι απο 6 μέχρι 21 χιλιοστά της στήλης υδραργύρου . Αυτό όμως είναι απλά μια γενίκευση καθώς

1. η πίεση διακυμαίνεται ευρύτατα στο 24ωρο ιδίως σε γλαυκωματικούς οφθαλμούς. Μπορεί λοιπόν να μετρήσει ο γιατρός τήν πίεση σε στιγμή που είναι πιό χαμηλή . Για να ξεπεραστεί το πρόβλημα αυτό, πρέπει πάντα να γίνεται η λεγόμενη τονομετρική καμπύλη- να ληφθει δηλαδή η πίεση σε διάφορες ώρες της ημέρας ώστε να εντοπιστούν οι ώρες που η τιμή της είναι η ψηλότερη. Συνήθως οι τιμές είναι ψηλότερες το πρωί.
2. Υπάρχουν οφθαλμοί που αντέχουν υψηλή πίεση χωρίς να υφίστανται βλάβη ενώ παρατηρείται και το αντίθετο (το λεγόμενο γλαύκωμα φυσιολογικής πίεσης)
3. Η μέτρηση της πίεσης εξαρτάται από μία παράμετρο που είναι διαφορετική για κάθε οφθαλμο, το πάχος του κερατοειδή χιτώνα. Μπορεί δηλαδή η μέτρηση να είναι εσφαλμένη, πρός τα πάνω ή κάτω. Ευτυχώς, τα τελευταία χρονια υπάρχουν ειδικές συσκευές που μετρούν το πάχος και λύνουν το πρόβλημα

Η δεύτερη είναι η μελέτη της μορφολογίας της οπτικής θηλής (του ορατού δηλαδή τμήματος του οπτικού νεύρου μεσα στον οφθαλμο) Η εξέταση είναι ανώδυνη αν και ενοχλεί κάπως το δυνατό φώς που απαιτείται. Η φυσιολογική οπτική θηλή έχει στη μέση της ένα μικρό βαθούλωμα, την λεγόμενη κοίλανση που περιβάλλεται από νευρικό ιστό . Χαρακτηριστικά, η κοίλανση μεγαλώνει σταδιακά καθώς το γλαύκωμα προχωρά και σε τελικά στάδια κατλαμβάνει ολόκληρη τη θηλή ενώ δεν υπάρχει καθόλου ιστός. Και εδώ όμως υπάρχουν προβλήματα καθώς υπάρχουν φυσιολογικές θηλές με μεγάλη κοίλανση καθώς και γλαυκωματικές θηλες με μικρή

Στη Δεξιά φωτογραφία φαινεται μία θηλή με γλαυκωματική κοίλανση ( η κιτρινωπή κεντρική περιοχή που περιβάλλεται απο το ρόδινο δακτύλιο υγιούς ιστού) , Στην Αριστερή , η κοίλανση ειναι φυσιολογική.
Η τρίτη είναι η εξέταση των οπτικών πεδίων
Η εξέταση είναι εντελώς ανώδυνη αν και λίγο κουραστική καθώς διαρκεί περίπου 5-10 λεπτά για τον κάθε οφθαλμό και γίνεται με ειδικά μηχανήματα, τα περίμετρα . Ο ασθενής κοιτά σε ενα συγκεκριμένο σημείο ενώ γύρω γύρω ανάβουν φωτάκια μεταβαλλόμενης έντασης. Οταν ο εξεταζόμενος αντιληφθεί ότι άναψε κάποιο φωτάκι πατά ενα κουμπί δειχνοντας έτσι τήν οξύτητα της περιφερικής όρασης  στο συγκεκριμένο σημείο
Δυστυχώς, η εξέταση δε μπορεί να ανιχνεύσει τις πρώιμες βλάβες

Στη φωτογραφία φαίνεται περίπου η περιοχή που βλεπει το μάτι όταν κοιτά ίσια μπροστά, δηλαδη το οπτικό πεδίο. Οι μαύρες περιοχές αντιστοιχουν σε ζώνες με χαμηλή όραση ενώ οι λευκές σε φυσιολογική . Ετσι, ο συγκεκριμένος οφθαλμός βλέπει καλά ισια μπροστά αλλά κα΄τω Δεξιά, η όραση είναι μειωμένη. Αυτό δε γίνεται αντιληπτό από τον ασθενή εύκολα.
Εκτός απο τις παραπάνω εξετάσεις, έχουν επινοηθεί πρόσφατα και άλλες που όμως γίνονται με πανάκριβα μηχανήματα και δεν εχουν ακόμη μπει στην καθημερινή κλινική πράξη
Η διάγνωση, εκτός από τις πολύ προχωρημένες περιπτώσεις, είναι δυνατή μόνο από τον οφθαλμίατρο. Σε πολύ αρχόμενες περιπτώσεις όμως, ούτε ο γιατρός είναι σίγουρος αν υπάρχει η νόσος . Αυτό, γιατί μπορεί απλά να υπάρχει καπως μεγάλη πίεση που όμως ο οφθαλμός την ανέχεται χωρίς βλάβη .

Ως πρός τη ΘΕΡΑΠΕΙΑ :
Δυστυχώς η βλάβη του οπτικού νεύρου είναι μη αναστρέψιμη . Αυτό σημαίνει ότι το τμήμα του που έχει καταστραφεί δεν αναγεννάται πιά με κανένα τρόπο. Η προσπάθεια στρέφεται προς την ομαλοποίηση της πίεσης ώστε να εμποδιστεί περαιτέρω καταστροφή.
Για τη μείωση της πίεσης απαιτείται η συνεχής ενστάλλαξη ενός η περισσότερων κολλυρίων, αν σταματήσει η χρήση τους, η πίεση ανεβαίνει ξανά.
Στην πράξη , ο γιατρος χορηγεί κολλύρια και παρακολουθεί την πίεση, εξετάζει την οπτική θηλή και κάνει οπτικά πεδία κατά καιρούς. Δεν υπάρχει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα, η κάθε περίπτωση αντιμετωπίζεται ανάλογα . Γενικά, όσο πιό προχωρημένη η κατάσταση τόσο στενότερη η παρακολούθηση .
Ο γιατρός δε μπορεί να είναι σίγουρος αν υπάρχει εξέλιξη της νόσου μόνο με βάση την τιμή της πίεσης . Αυτό γιατί πέρα από τις διακυμάνσεις που συχνά υπάρχουν, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟ  ΤΙ ΠΙΕΣΗ ΑΝΤΕΧΕΙ ΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΟΠΤΙΚΟ ΝΕΥΡΟ.  Ειναι όμως γνωστό ότι όσο πιό προχωρημένη η κατάσταση, τόσο χαμηλότερη πρέπει να διατηρηθεί η πίεση . Στις περιπτώσεις αυτές ακόμη και φυσιολογική πίεση πχ 18 που σε ένα υγιές οπτικό νεύρο δεν προκαλεί καμμία βλάβη, μπορεί να είναι καταστροφική

Ακριβώς γι αυτό υπάρχει η ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ :
Αν η πίεση είναι χαμηλή, τα οπτικά πεδία σταθερή και η κοίλανση δεν έχει μεταβληθεί, εχουμε σταθερότητα. Αν αντίθετα η πίεση δεν είναι στα επιθυμητά επίπεδα, η κοίλανση της θηλής αυξάνει ή τα οπτικά πεδία επιδεινώνονται, γίνεται αλλαγή των κολλυρίων ή προστίθενται περισσότερα Αν τα κολλύρια δεν επαρκούν, μπορεί να γίνει θεραπεία με λέηζερ και άν και αυτή δεν είναι αρκετή, ως τελευταία λύση προτείνονται διάφορες χειρουργικές θεραπείες.
Ως προς το λέηζερ, ειναι συνήθως πολύ αποτελεσματικό αλλα συχνά η δράση του μειώνεται με το χρονο και χρειάζεται να επαναλαμβάνεται. Ειναι ακίνδυνο για την όραση και περίπου ανώδυνο. Οι περισσότεροι γιατροί το χρησιμοποιούν μόνο σαν συμπλήρωμα στη φαρμακευτική θεραπεία
Ως προς τις επεμβάσεις, υπάρχουν διαφόρων ειδών και συνήθως ρυθμίζουν την πίεση αρχικά  αλλα και σε αυτές μπορεί το αποτέλεσμα να είναι προσωρινό ενώ υπάρχει και  πιθανότητα επιπλοκών . Γενικά, χρησιμοποιούνται σαν τελευταία λύση
Τί πρέπει λοιπόν να κάνουμε;
Οπως αναφέρθηκε, το σημαντικότερο είναι να διαγνωσθεί έγκαιρα το πρόβλημα. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο απο το γιατρό.Άτομα μεγαλύτερα των 40 πρέπει να επισκέπτονται τον οφθαλμίατρο κάθε 2 χρόνια περίπου Για τους δε νοσούντες από γλαύκωμα, πρέπει  είναι να είναι τακτικοί και στις οδηγίες και στις επισκέψεις τους στο γιατρό.