ΗΘΟΣ ΣΤΑΥΡΙΚΟ

Ο μήνας Σεπτέμβριος, από εορτολογική άποψη, είναι ο μήνας του Τιμίου Σταυρού, καθώς η μεγάλη εορτή της παγκοσμίου Υψώσεώς του είναι τοποθετημένη από την Εκκλησία μας στο κέντρο αυτού του μήνα. Μεγάλη η σημασία της εορτής, που φαίνεται, εκτός των άλλων, και από το γεγονός ότι στους ναούς γίνεται μια ειδική τελετή στο τέλος του Όρθρου, η τελετή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, και αντί του Τρισαγίου Ύμνου στη Θ. Λειτουργία ψάλλεται το τροπάριο: «Τὸν Σταυρόν Σου προσκυνοῦμεν, Δέσποτα, καὶ τὴν ἁγίαν Σου Ἀνάστασιν δοξάζομεν». Για το Σταυρό του Χριστού και τη σημασία του οι Πατέρες της Εκκλησίας έχουν γράψει βαθύτατους από θεολογική άποψη  λόγους, ενώ οι υμνογράφοι έχουν συνθέσει εξαίρετους ύμνους, δια των οποίων υμνούν τη δύναμή του. Γράφει, μεταξύ των πολλών, ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: «Ο σταυρός εξολόθρευσε την αμαρτία, έγινε μέσον καθαρτικό της οικουμένης, συμφιλίωση της πολύχρονης έχθρας, άνοιξε τις πύλες του ουρανού, έκαμε φίλους αυτούς που μισιούνταν μεταξύ τους, μας ανέβασε πάλι στον ουρανό, κάθισε τη φύση μας στα δεξιά του θρόνου του Θεού, και μας χάρισε άπειρα άλλα αγαθά» (Κατὰ Ίουδαίων Γ΄, 48, 867, 45). Στο εξαποστειλάριο της εορτής ο Σταυρός υμνείται ως εξής: «Σταυρὸς ὁ φὐλαξ πάσης τῆς οίκουμένης, σταυρὸς ἡ ὡραιότης τῆς Ἐκκλησίας, σταυρός βασιλέων τὸ κραταίωμα, σταυρὸς πιστῶν τὸ στήριγμα, σταυρὸς ἀγγέλων ἡ δόξα καὶ τῶν δαιμόνων τὸ τραῦμα». Ο Σταυρός, ένα πρώην όργανο φρικτού θανάτου, είναι μετά τον Χριστό το κυρίαρχο σύμβολο των απανταχού χριστιανών. Γράφει και πάλι ο ιερός Χρυσόστομος: «Ο σταυρός ήταν πριν από τον Χριστό συνώνυμος της καταδίκης, ενώ τώρα είναι αντικείμενο τιμής· ήταν σύμβολο κατακρίσεως, τώρα όμως προϋπόθεση σωτηρίας» (Εἰς τὸν σταυρὸν καὶ εἰς τὸν ληστήν Α΄, 49, 399).

Δεν είναι, λοιπόν, απλώς ένα σύμβολο ο Σταυρός του Χριστού, αλλά συνδέεται με την ίδια τη ζωή των πιστών και αποτελεί την προϋπόθεση και τον οδοδείκτη της σωτηρίας τους. Ο Χριστός το είπε καθαρά: «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ άράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθείτω μοι» (Ματθ. 16,24). Το να ακολουθεί κανείς τον Χριστό, να ζει δηλαδή την κατά Χριστόν ζωή, σημαίνει άρση του σταυρού του, πράγμα που προϋποθέτει την απάρνηση του εαυτού του, ήτοι των παθών του, της εγωιστικής επιθυμίας και της πλεονεξίας, που τον εξαχρειώνουν ηθικά και τον κάνουν, αντί για «πλησίον», δυνάστη των συνανθρώπων του.  Ο απόστολος Παύλος γράφει στην Προς Γαλάτας επιστολή (5, 24) ότι «όσοι ανήκουν στον Χριστό έχουν σταυρώσει τον αμαρτωλό εαυτό τους μαζί με τα πάθη και τις επιθυμίες τους». Ο χριστιανός, δηλαδή, συμμετέχει στη ζωή του σταυρού και ο σταυρός γίνεται το κομβικό σημείο του χριστιανικού ήθους. διότι, αν ο Χριστός δέχτηκε εκουσίως σταυρικό θάνατο, αν έφτασε σε αυτό το ύψος της θυσίας υπέρ του αμαρτωλού ανθρώπου, τότε τι πρέπει να κάμει από την πλευρά του ο άνθρωπος που θέλει να ζήσει χριστιανικά; «Εἰς τοῦτο γὰρ ἐκλήθητε, ὅτι καὶ Χριστὸς ἔπαθεν ὑπὲρ ὑμῶν, ὑμῖν ὑπολιμπάνων ὑπογραμμόν, ἵνα ἐπακολουθήσητε τοῖς ἴχνεσιν αὐτοῦ», γράφει ο απόστολος Πέτρος στην Α΄ Επιστολή του (2,21). Δηλαδή: «Γι’ αυτό σας κάλεσε ο Θεός. Γιατί ο Χριστός έπαθε για σας, αφήνοντάς σας υπόδειγμα, για να βαδίσετε στα χνάρια του». Οι χριστιανοί δεν μπορούμε να λέμε ότι ζούμε χριστιανικά, χωρίς να βαδίζουμε στα χνάρια του σταυρωθέντος Χριστού, δίχως δηλ. να έχουμε ήθος σταυρικό.

Τι σημαίνει όμως αυτό και πόσο εύκολο είναι; Η λ. «ήθος»σημαίνει γενικά την ποιότητα του χαρακτήρα, τη συμπεριφορά του ανθρώπου ως προς τον εαυτό του και τους άλλους. Το ήθος του ανθρώπου διαπλάθεται μέσω της ανατροφής του από την οικογένεια, από το σχολείο, και προσδιορίζεται από τις αξίες, τις στάσεις και τις συμπεριφορές του ευρύτερου κοινωνικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος καθώς και από τα ΜΜΕ. Είναι δε γνωστό ότι  σήμερα τα πρότυπα και οι αξίες βάσει των οποίων διαμορφώνεται το ήθος των ανθρώπων απέχουν πολύ από του να είναι χριστιανικά. Ωστόσο, η Εκκλησία έχει τη δική της πρόταση, μια πρόταση που έχει την αρχή της στην ζωή και τη διδασκαλία του Κυρίου καθώς και στη ζωή των αγίων της, αποστόλων, μαρτύρων, οσίων, ομολογητών. Η πρότασή της είναι ότι το γνήσιο χριστιανικό (και για τούτο γνησίως ανθρώπινο) ήθος είναι το σταυρικό, αυτό δηλαδή που σχετίζεται με το σταυρό του Χριστού.

Μπορούμε να νιώσουμε τι σημαίνει αυτό, αν στοχαστούμε πάνω στο νόημα του σταυρού. Σταυρός σημαίνει πάθος, δυσκολίες, ασθένειες, αποτυχίες, εμπαιγμούς και αδικίες ακόμη και θάνατο, που μπορεί να συμβούν στη ζωή ενός χριστιανού. Έτσι το σταυρικό ήθος παραπέμπει σε ένα τρόπο ζωής, κατά τον οποίο ο άνθρωπος είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει όλα τα παραπάνω δίχως να απελπιστεί, δίχως να γογγύσει, δίχως να ρίξει τις ευθύνες στο Θεό ή μόνο στους συνανθρώπους του, δίχως να χάσει την πίστη του. Από την άλλη μεριά, ας αναλογιστούμε τις δυο διαστάσεις του σταυρού, την κάθετη και την οριζόντια. Η πρώτη παραπέμπει στη σχέση του ανθρώπου με το Θεό, η δεύτερη στη σχέση του με το συνάνθρωπο. Έχει σταυρικό ήθος εκείνος ο χριστιανός που κρατεί ζωντανές και τις δυο αυτές σχέσεις. Ο χριστιανός που πιστεύει και αγαπά βαθιά το Θεό και παραδίδει τη ζωή του στα χέρια Του και συγχρόνως ενδιαφέρεται από αληθινή αγάπη για τον πλησίον του. κάνει τις δυο διαστάσεις του σταυρού διαστάσεις και της ζωής του. Είναι χαρακτηριστικά επ’ αυτού όσα λέγει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης στην Ά Επιστολή του: «Αν κάποιος πει ότι αγαπώ το Θεό, αλλά μισεί τον αδελφό του, είναι ψεύτης. Γιατί όντως αυτός που δεν αγαπά  τον αδελφό του, τον οποίο βλέπει, πώς μπορεί να αγαπήσει τον Θεό, τον οποίο δεν βλέπει» (4,20).

Συγκεφαλαιώνοντας, θα λέγαμε ότι το κεντρικό μήνυμα του σταυρού δεν είναι άλλο από την αγάπη: αγάπη προς το Θεό, αγάπη προς τους ανθρώπους. Αλλά η αγάπη δεν είναι ένα φευγαλέο συναίσθημα, δεν είναι μια επιφανειακή συγκίνηση. Είναι κάτι πολύ βαθύτερο, που ανάγεται στην ίδια την ουσία του ανθρώπου, στα βαθύτερα στρώματα της ύπαρξής του. Από την άλλη, υπάρχουν τα πάθη, ο εγωισμός και οι ανθρώπινες εγωτικές επιθυμίες (αυτό που στην εκκλησιαστική γλώσσα ονομάζεται «αμαρτία»), που δεν αφήνουν τον άνθρωπο εξέλθει από τα στενά όρια του «εγώ»και να αγαπήσει άλλον εκτός από τον εαυτό του. Για το λόγο αυτό το σταυρικό ήθος, για το οποίο μιλήσαμε, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Απαιτεί βαθιά και αληθινή πίστη στο Θεό, υπέρβαση-απάρνηση του εαυτού και του θελήματός μας. Το «γενηθήτω τὸ θέλημά Σου», που λέμε στην Κυριακή Προσευχή δεν δηλώνει άλλο από την αναζήτηση του σταυρικού ήθους. Ας πράττουμε, λοιπόν, το θέλημα του Θεού και ατενίζοντας με πίστη το Σταυρό του Χριστού, ας αντλούμε δύναμη για την αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής μας.

Γιάννης Γ. Τσερεβελάκης